تعریف تصرف عدوانی
منظور قانونگذار در مواد 158 به بعد قانون آیین دادرسی مدنی از دعوای تصرف عدوانی همانطور که در همان ماده مورد تصریح قرار گرفته عبارت است از :
ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیر منقول را از تصرف وی خارج کرده و مدعی و خواهان با طرح این دعوا اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید.
در تعریف فوق چند نکته وجود دارد که البته خصوصیت دعوای تصرف عدوانی هم محسوب می شود و آن را از عناوین مشابه چون تخلیه ید و خلع ید متمایز می نماید.این نکات و خصوصیات عبارتند از :
الف - درخواست کننده حتما باید متصرف سابق باشد یا به عبارت دیگر باید سابقه تصرف داشته باشد.
ب - ضرورتی ندارد که مدعی یا خواهان مالک باشد و صرف تصرف داشتن کافی است.
ج - عدوان یا تصرف بدون رضایت در تحقق این عنوان ضرورت دارد.
د - فقط در مورد اموال غیر منقول چنین امتیازی در قانون برای متصرف در نظر گرفته شده است.
ه - نتیجه دادرسی و اجرای حکم صادره فقط رفع تصرف متصرف عدوانی نیست بلکه اعاده تصرف مدعی یا شخص دارای سابقه هم هست.
ط - تصرف عدوانی یکی از مجموعه دعاوی تصرف است، موارد دیگر عبارتند از ممانعت از حق و مزاحمت که هر سه عنوان در ضرورت وجود ویژگی های اصلی مشترکند مانند سابقه تصرف.
دعوای تصرف عدوانی حمایت از متصرف سابق است صرفنظر از مالکیت پس حتی در عمل متصور است که فرد متصرف از شخص مالک برای تصرف عدوانی شکایت کند.یعنی حتی مالک ملک هم مجاز هب تصرف عدوانی نیست و از این حیث تاسیسی بسیار ضروری و متعالی در عالم حقوق است.
ضرورت مراجعه به وکیل برای تصرف عدوانی
دعوای تصرف عدوانی همانطور که اشاره شد از دعاوی نسبتاً پیچیده حقوقی است.بسیار اتفاق می افتد که افراد در واقع خواهان رفع تصرف عدوانی هستند ولی به اشتباه عناوین دیگری را انتخاب می کنند که نتیجه آن رفع تصرف نیست یا داشتن سند مالکیت ضرورت دارد.همچنین خواهان عناوین و نتایج دیگری هستند ولی به غلط متوسل به تصرف عدوانی می شوند مانند اینکه شخصی برای بیرون کردن مستاجر خود از ملک رفع تصرف عدوانی وی را بخواهد یا در یک تعبیر و نگاه عامیانه تصرف مستاجر پس از پایان مدت اجاره در فرض وجود حق کسب و پیشه، عدوانی توصیف شود.
در هر حال پیچیدگی و ظرافت های حاکم بر عناوین حقوقی در دعاوی ملکی خصوصاً دعاوی تصرف ایجاب می نماید که حتماً و ضرورتاً یا برای مدیریت این دعوا یک وکیل متخصص و با تجربه انتخاب کنید و یا قبل از شروع و هر نوع اقدام و دفاع، مشاوره حقوقی دریافت نمایید.
انواع دعاوی تصرف عدوانی حقوقی
دعاوی تصرف عدوانی حقوقی به 3 قسم تقسیم می شوند. در حقیقت قانونگذار از جمله به متصرف قبلی مال غیر منقول که ملک عدواناً از تصرف وی خارج گردیده این حق را اعطا نموده که بدون نیاز به ارائه دلایل مالکیت به صرف اثبات تصرف قبلی خود، تحت شرایطی از دادگاه حکم به رفع تصرف متصرف فعلی را تحصل نمیاد، حتی اگر متصرف فعلی مدعی مالکیت باشد و دلائلی نیز ارائه نماید با توجه به مقررات مربوطه، بنابراین اشخاص از خارج نمودن املاک از تصرف متصرفین ممنوع می باشند و قانوگذار از تصرف متصرف در برابر تصرف عدوانی حمایت نموده حتی اگر متصرف عدوانی مالک ملک باشد . در یک تقسیم بندی کلی دعاوی تصرف به سه دسته کلی تقسیم می شوند:
1- دعوای تصرف عدوانی
از مهم ترین دعاوی تصرف تصرف عدوانی است که در ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی به تعریف آن پرداخته است و عبارت است از ادعای متثرف عدوانی مبنی بر این که دیگری بدون رضایت او مال غیر منقول را از تصرف وی خارج نموده است و ازاو اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید .
در این دعوا متصرف صرفا به سبق تصرفات خود استثنا می نماید و به مالکیت خود متمسک نمی گردد و سند مالکیت صرفا می تواند اماره سبق تصرف باشد علاوه بر این به عدوانی بودن تصرفات خوانده استناد می نماید ، چه خوانده مالک باشد یا نه .
از دادگاه با احراز سبق تصرفات خواهان ، لحوق و عدوانی بودن تصرفات خوانده می تواند وی را محکوم به رفع تصرف عدوانی نماید اگر چه حوانده مالک باشد . با این حال شکست در دعاوی رفع تصرف عدوانی مانع از اقامه دعوای مالکیت نمی باشد .
دعوای تصرف عدوانی خرج از نوبت رسیدگی می شود و مستلزم پرداخت هزینه دادرسی دعاوی غیرمالی است و رای صادره از مرحله بدوی پس از ابلاغ طبق ماده 302 قانون آیین دادرسی فورا اجرا می شود و مطابق ماده 175 آن قانون متصرف عدوانی باید از ملک فورا خارج گردد و تجدید نظرخواهی از رای مانع اجرا آن نمی باشد.
بنابراین محکوم علیه نبایستی به درخواست تجدید نظر اکتفا نماید و دعوای مالکیت را نیز بایستی طرح نماید . مگر تا زمان 1 ماهه تا جرای حکم ، رای صادره از دادگاه بدوی توسط دادگاه تجدید نظر فسخ گردد که در این صورت مطابق ماده 175 محکوم علیه مرحله بدوی مجددا بر ملک مستولی می گردد.
با این حال طبق ماده 305 , اگر رأی به صورت غیابی صادر گردد در فرجه واخواهی , در هر حال در صورت واخواهی نمودن در مهلت 20 روز , تا روشن شدن نتیجه واخواهی , اجرای آن متوقف می گردد .
نکته قابل ذکر این است که طبق ماده 171 قانون ائین دادرسی مدنی, سرایدار, خادم, کارگر و به طور کلی هر امین دیگری نیز می تواند در صورت مطالبه توسط مالک و عدم رفع تصرف , متصرف عدوانی محسوب می شود .
2- دعوای ممانعت از حق
با این حال طبق ماده 159 قانون جدید ، دعوای ممانعت از حق عبارت است از تقاضای کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاق یا انتفاع خود را در ملک دیگری نخواهد . دادگاه رسیدگی به این دعوا نیز وارد دلائل مالکیت نمی شود و منحصرا به این رسیدگی می نماید که آیا خواهان قبلا اگر چه من غیر حق، از حق مزبور استفاده می نمود یا خیر و آیا خوانده استفاده از این حق داشتن مجرا را بدون رضایت خواهان و به غیر وسیله قانونی مانع گردیده یا خیر ؟
محکوم علیه نیز می تواند با اقامه دعوای مالکیت و ارائه دلیل مالکیت اثبات نماید که خوانده این دعوا فاقد حق است و دادگاه پس از احراز صحت این ادعا ، خوانده این دعوا را برای همیشه محکوم به بی حقی نماید . (ماده های 162 و 174 قانون آیین دادرسی مدنی)
3- دعوای مزاحمت
مطابق ماده 160 قانون آیین دادرسی مدنی، دعوای مزاحمت دعوایی است که به موجب آن متصرف مال غیر منقول درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را می نماید که نسبت به متصرفات او مزاحم است بدون اینکه مال را از تصرف متصرف خارج کرده باشد .
دعوای مزاحمت نیز مشمول قواعد حاکم بر دعاوی تصرف است دادگاه به صرف لحاظ اینکه مزاحمت بدون رضایت و به غیر وسیله قانونی صورت گرفته حکم به محکومیت خوانده صادر می نماید. تفاوت این دعوا با دعوای ممانعت از حق این است که در دعوای ممانعت از حق، عمل خوانده به طور کلی مانع استفاده از حق می شود اما در دعوی مزاحمت تنها اخلال جزئی در تصرف ایجاد می نماید .
نکته : در شکایت تصرف عدوانی مطابق ماده 690 قانون مجازات اسلامی، شاکی مکلف به اثبات مالکیت خود می باشد و گرنه سایر شرایط آن مشابه قانون آیین دادرسی مدنی می باشد و البته بایستی عناصر تشکیل دهنده جرم از جمله عنصر روانی آن نیز احراز گردد.
دعاوی تصرف عدوانی کیفری
دعوای تصرف عدوانی علاوه بر ضمانت اجرای حقوقی یعنی رفع تصرف متصرف و اعاده تصرف به خواهان ممکن است امکان اعمال ضمانت اجرای کیفری را هم داشته باشد.در این خصوص ماده 690 از قانون مجازات اسلامی بیان می دارد "هر کس .... به منظور تصرف یا ذیحق معرفی کردن خود یا دیگری .... مبادرت به عملیاتی نماید .... یا اقدام به هر نوع تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می شود" و در ادامه دستور اعاده به وضع سابق را هم خطاب به دادگاه داده است.
مصادیق مندرج در این ماده فقط شامل تصرف غیر قانونی ملک غیر نیست و با توجه به موارد ذکر شده بسیار از آن فراتر می رود تا حدی که حتی تخریب محیط زیست و منابع طبیعی هم نوعی تصرف عدوانی محسوب شده.
در هر حال آنطور که به نظر می رسد عنوان کلی تجاوز به ملک غیر به جای تصرف عدوانی مصطلح برای جرم مندرج در این ماده مناسب تر است و ظاهراً داشتن سابقه تصرف و عدم نیاز به بررسی مالکیت در دادرسی کیفری برای تطبیق عنوان و تحقق جرم ضرورت ندارد.و البته واضح است که قانونگذار مجازات اسلامی در به کار بردن واژه ها و جرم انگاری تحت تاثیر قانون آیین دادرسی مدنی هم بوده است.
ویژگی های تصرف عدوانی حقوقی
دعوای تصرف عدوانی ویژگی های مخصوص خود را دارد که به جهت وجود آنها این دعوا از سایر دعاوی مشابه متمایز می شود و به طور اختصار عبارتند از :
1- این دعوا فقط مخصوص تصرف در دعاوی ملکی است و شامل سایر اموال نمی شود.
2- داشتن سند مالیکت در این دعوا نه ضرورت دارد و نه امتیاز محسوب می شود و صرفاً در جاییکه که سبق تصرف محل اختلاف است اماره ای است بر وجود سابقه تصرف.
3- عنصر عدوان یا اقدام بدون اجازه قبلی در وقوع تصرف، جلوگیری از اعمال حق و تزاحم آن ضرورت دارد.
4- به دعاوی تصرف به صورت خارج از نوبت رسیدگی می شود.
5- اگر مدعی تصرف عدوانی، مالک هم باشد می تواند تقاضای اجرت المثل ایام تصرف هم بنماید.
6- در تصرفات مشاعی هم مسئله تصرف عدوانی بین شرکا ممکن است مطرح شود.
7- خادمین و کارگران به جهت فوریت در تصرف عدوانی حق طرح دعوا دارند.
8- بر خلاف معمول حکم تصرف عدوانی قبل از قطعیت قابل اجرا است و درخواست تجدیدنظر مانع از اجرا نیست؛ به عبارت دیگر بلافاصله بعد از صدور حکم اجرا می شود.
مرجع رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی کجاست؟
با عنایت به اینکه دعوای تصرف عدوانی از جمله دعاوی ملکی یا مرتبط با املاک شناخته می شود رسیدگی آن در صلاحیت دادگاه حقوقی محل وقوع ملک است.و البته با عنایت به اینکه به حکم قانونگذار ضرورت رعایت تشریفات آیین دادرسی منتفی دانسته شده بدون تعیین وقت و بدون دادخواست هم قابلیت رسیدگی دارد؛ هر چند که در عمل چنین امکانی نیست.
انتخاب وکیل تصرف عدوانی در تهران
دفتر وکالت دادگران حامی با عنایت به وجود سابقه و تجربه حدوداً بیست ساله آمادگی پذیرش کلیه دعاوی مرتبط با املاک و اموال غیر منقول خصوصاً دعاوی تصرف را دارد.
مخاطبان گرامی می توانند ابتدا با به همراه داشتن مدارک خود جهت مشاوره مراجعه نمایند و پس از آن در صورت تناسب دستمزد اعلامی یا توانایی مالی شان و رضایت از مشاوره دریافتی جهت اعطاء وکالت اقدام نمایند.
در مرحله اخذ نوبت مشاوره بهتر است عنوان دعوا و مشاوره خود را ذکر نمایید تا حسب ضرورت و فوریت وقت سریع تر و نزدیکتری به شما داده شود.
خدمات حقوقی دفتر وکالت دادگران حامی جهت وکیل تصرف عدوانی
1- پذیرش وکالت در کلیه دعاوی ملکی از جمله دعاوی تصرف
دفتر وکالت دادگران حامی با بهره گیری از وکلای خبره و با تجربه در زمینه دعاوی ملکی و امور قراردادها آمادگی پذیرش وکالت و پیگیری پرونده شما تا مرحله قطعیت حکم و رسیدن به نتیجه مطلوب شما را خواهند داشت.پس از اعطای وکالت به وکلای دفتر وکالت ما، دیگر نیازی به حضور و درگیری شمادر هیچ از مراحل رسیدگی به پرونده نخواهد بود.
2- ارائه مشاوره حقوقی تخصصی در زمینه انواع دعاوی تصرف
توصیه می کنیم قبل از شروع و طرح دعوای خود در محاکم قضایی جهت اطلاع از ابعاد حقوقی هر اقدامی در این خصوص و نحوه ارائه دادخواست و پیگیری دعوای خود حتما از مشورت با یک وکیل بهره بگیرید.در دفتر وکالت دادگران شما این امکان را خواهید داشت در هریک از مراحل دعوا یا پرونده حقوقی خود از وکلای دفتر وکالت دادگران مشاوره مستمر و تخصصی دریافت نمایید.
3- تنظیم لوایح ، دادخواست و شکواییه در خصوص دعاوی تصرف
در صورتی که زمان و توانایی پیگیری پرونده خود را دارید و فقط خواهان این هستید که طرح دعوا و ارائه لایحه به محاکم قضایی به شکل درست و بی نقص انجام شود ، می توانید تنظیم دادخواست، شکواییه و لوایح پرونده خود را به وکلای با سابقه دادگران حامی بسپارید.نمونه لوایح، دادخواست ها و سایر داده های حقوقی تنظیم شده توسط وکلای دادگران را می توانید در سایت دادگران دات کام مطالعه فرمایید.