وظایف و اختیارات قوه قضائیه

_{^{مهم ترین وظایف قوه قضاییه}}

1- رسیدگی و صدور حکم در مورد تظلمات، تعدیات، شکایات، حل و فصل دعاوی، رفع خصومات، اخذ تصمیم و اقدام لازم در آن قسمت از امور حسبیه که قانون معین می کند.
2-  احیای حقوق عامه و گسترش عدل و آزادی های مشروع.
3-  نظارت بر حسن اجرای قوانین.
4-  کشف جرم، تعقیب، مجازات و تعزیر مجرمین و اجرای حدود و مقررات مدون جزایی اسلام.
5-  اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین.
با توجه به اهمیت وظایف قوه قضاییه، قانون اساسی برای شخصی که عهده دار مسئولیت های آن می گردد شرایطی در نظر گرفته و انتخاب وی را به مقام رهبری واگذار نموده است.
بر اساس اصل 157 قانون اساسی:
به منظور انجام مسئولیت های قوه قضاییه در کلیه امور قضایی، اداری و اجرایی، مقام رهبری یک نفر مجتهد عادل و آگاه به امور قضایی و مدیر و مدبر را برای مدت پنج سال به عنوان رئیس قوه قضاییه تعیین می نماید که عالیترین مقام قوه قضاییه است.

 _{^{وظایف رئیس قوه قضاییه}}

1- اداره امور قوه قضاییه.
2- ایجاد تشکیلات لازم در دادگستری به تناسب مسئولیتهای اصل یکصد و پنجاه و ششم.
3- تهیه لوایح قضایی متناسب با جمهوری اسلامی.
4- استخدام قضات عادل و شایسته و عزل و نصب آنها.
5- پیشنهاد عفو و یا تخفیف مجارات مجرمان(بر اساس بند 11 اصل 110 قانون اساسی).
6- معرفی شخصی جهت تصدی مقام وزارت دادگستری.
7- رسیدگی به دارایی های مقامات سیاسی.
8- تعیین نماینده در صدا و سیما.
9- پیشنهاد اعضای حقوقدان شورای نگهبان.

_{^{ارکان و سازمانهای مجری وظایف قانونی قوه قضاییه :}}

1-  داددسراها و دادگاهها.
2-  دیوان عالی کشور.
3-  دیوان عدالت اداری.
4-  سازمان بازرسی کل کشور.
5-  سازمان قضایی نیورهای مسلح.
6-  سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی.
7-  سازمان ثبت اسناد و املاک کشور.
8-  سازمان پزشکی قانونی.
 

_{^{دادسراها و دادگاهها}}

قوه قضاییه بخش اعظم وظایفی را که به عهده دارد از طریق دادسراها و دادگاه ها انجام می دهد.
با تدوین لایحه اصلاح قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب توسط قوه قضاییه و تصویب آن در مجلس در تاریخ 28/7/81 زمینه برای احیای مجدد دادسراها بوجود آمد.
این قانون دارای ویژگی ها و مزایای فراوانی است که احیای دادسراها اصلی ترین مزیت و فایده آن است و به همین خاطر نیز از این قانون به قانون احیای دادسراها یاد می شود.

توجه به صلاحیت ذاتی محاکم با تقسیم آن به دادگاه های عمومی و اختصاصی، ادغام دادسرای عمومی و انقلاب، تخصصی نمودن دادگاه ها با تقسیم آن به دادگاه هایی جزایی و حقوقی، احیای مرحله فرجامی در رسیدگی به جرایم مهم، احیای محاکم رسیدگی با تعدد قضات و ارجاع رسیدگی به جرایم مطبوعاتی در دادگاهی با سیستم رسیدگی با تعداد قضات، از دیگر مزایای این قانون است که احیا و اجرای آنها موجب رعایت حقوق مردم می گردد.

با احیای دادسراها موثرترین و اصلی ترین گام توسط مدیریت دستگاه قضایی برای تحقق توسعه قضایی برداشته شد و امروز ما شاهد احیای دادسراها در چهار استان تهران، قم، اردبیل و ایلام هستیم.
بیشترین ارتباط مردم با قوه قضاییه از طریق دادگاه هاست. دادگاه های عمومی متداولترین دادگاه ها محسوب می شوند که به اکثر دعاوی و اختلافات افراد جامعه رسیدگی می کنند.

عموماً دعاوی و اختلافاتی که به دادگاه ها ارجاع می شوند و به دو دسته مختلف تقسیم می گردند که عبارتند از: دعاوی حقوقی و دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری. این دو دسته دعاوی هم به لحاظ ماهیت موضوع با یکدیگر اختلاف دارند و هم روال رسیدگی به هر کدام از آنها تا حدودی متفاوت با دسته دیگر دعاوی می باشد.
دادگاه ها به لحاظ صلاحیتی به دادگاه عمومی و اختصاصی تقسیم می شوند. دادگاه های اختصاصی دادگاه هایی هستند که به اعتبار ماهیت و نوع دعوا، یا به اعتبار افراد و طرفین دعوا تشکیل می شوند، نظیر دادگاه های نظامی، انقلاب، ویژه روحانیت و دادگاه انتظامی قضات.

_{^{دیوان عالی کشور}}

دیوان عالی کشور عالیترین مرجع قضایی کشور محسوب می شود که در ادوار مختلف قانونگذاری به دیوان تمیز، دیوان عالی تمیز، دیوان عدالت عظمی، دیوان کشور و دیوان عالی کشو رنامیده شد. بر اساس آنچه که در قانون اساسی پیش بینی شده است، مهم ترین وظیفه آن نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویه قضایی می باشد.
مقر اصلی دیوان عالی کشور در تهران است ولی بنابر تشخیص رئیس قوه قضایی می تواند در شهرستانهای دیگر نیز شعبی داشته باشد. تعداد شعب دیوان عالی بسته به نیاز دستگاه قضایی، می تواند افزایش یابد.
رئیس قوه قضاییه طبق اصل 162 قانون اساسی، رئیس دیوان عالی کشور را با مشورت قضات دیوان برای مدت 5 سال انتخاب می نماید و انتخاب مجدد وی برای ادوار متوالی بلامانع است.
اولین رئیس دیوان عالی کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی شهید مظلوم آیت ا... دکتر بهشتی بود که بر اساس فرمان امام راحل(ره) به این سمت منصوب گردید.
رئیس دیوان عالی کشور ریاست شعبه اول را نیز عهده دار است و می تواند اختیارات خود را در خصوص ارجاع پرونده ها و ریاست جلسات هیئت عمومی به معاون اول قضایی یا رئیس یکی از شعب، محول نماید.
هر یک از شعب دیوان عالی کشور از دو نفر قاضی واجد شرایط که یکی از آنها رئیس و دیگری مستشار است، تشکیل می شود. دیوان عالی کشور به تعداد لازم برای شعب عضو معاون خواهد داشت. عضو معاون می تواند وظائف هر یک از دو عضو شعبه را عهده دار گردد. تعداد معاونین نباید بیشتر از تعداد شعب باشد.
اولین رئیس دیوان عالی کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی شهید مظلوم آیت ا... دکتر بهشتی بود که بر اساس فرمان امام راحل(ره) به این سمت منصوب گردید
رئیس، مستشار و عضو معاون دیوان عالی کشور باید با مجتهد باشند و یا ده سال تمام در درس خارج فقه شرکت نموده باشند و یا داری ده سال سابقه کار قضایی یا وکالت بوده و آشنایی کامل به قوانین مدون اسلامی داشته باشند.
 

 _{^{دیوان عدالت اداری}} 

بر اساس اصل 173 قانون اساسی برای رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مامورین، واحدها یا ایین نامه های دولتی و احقاق حقوق آنها در قوه قضاییه و زیر نظر رئیس این قوه، نهادی حقوقی تشکیل شده است که دیوان عدالت اداری نام دارد.

نهادها و دستگاههای دولتی و عمومی برای انجام وظایف خود غالباً مبادرت به صدور آیین نامه ها و نظاماتی می نمایند که در مواردی ممکن است با مقررات قانونی مطابقت نداشته باشد. بر اساس اصل 170 قانون اساسی " قضات دادگاهها مکلفند از اجرای تصویب نامه و آیین نامه های دولتی که مخالف با قوانین ومقررات اسلامی یا خارج از حدود اختیارات قوه مجریه است خودداری کنند" و بر اساس همین اصل((هر کس می تواند ابطال این گونه مقررات را از دیوان عدالت اداری تقاضا کند..))

حیطه صلاحیت دیوان عدالت اداری :

1-  رسیدگی به شکایات و تظلمات واعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از:
الف- تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی اعم از وزارتخانه ها، سازمان ها، موسسات وشرکت های دولتی، شهرداری ها، تشکیلات و نهادهای انقلابی و موسسات وابسته به آنها.
ب- تصمیمات و اقدامات مامورین واحدهای مذکور در بند "الف" راجع به وظایف آنها.
پ- آیین نامه ها و سایر نظامات و مقررات دولتی و شهرداریها از حیث مخالفت مدلول آنها با قانون و احقاق حقوق اشخاص در مواردی که تصمیمات یا اقدامات یا مقررات مذکور بعلت بر خلاف قانون بودن آن و یا عدم صلاحیت مرجع مربوط با تجاوز یا سوء استفاده از اختیارات یا تخلف در اجرای قوانین و مقررات یا خودداری از انجام وظائفی که موجب تضییع حقوق اشخاص می شود.
2- رسیدگی به اعتراضات و شکایات از آراء و تصمیمات قطعی دادگاههای اداری، هیات ها و کمیسیون هایی مانند کمیسیون های مالیاتی، شورای کارگاه، هیئت حل اختلاف کارگر و کارفرما، کمیسیون موضوع ماده 56 قانون حفاظت و بهره برداری از جنگلها و منابع طبیعی منحصراً از حیث نقص قوانین و مقررات یا مخالفت با آنها.
3- رسیدگی به شکایات قضات و مشمولین استخدام کشوری و سایر مستخدمین واحدها و موسسات مذکور در بند ((یک)) و مستخدمین موسساتی که شمول این قانون نسبت به آنها محتاج ذکر نام است اعم از لشکری و کشوری از حیث تضییع حقوق استخدامی

4-  رسیدگی به تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی اعم از وزارتخانه ها، سازمان ها، موسسات وشرکت های دولتی، شهرداری ها، تشکیلات و نهادهای انقلابی و موسسات وابسته به آنها در صلاحیت دیوان عدالت اداری است.