راه های جدا شدن و پایان دادن به صیغه و عقد موقت

ازدواج موقت یا نکاح منقطع یکی از نهادهای حقوق خانواده در فقه امامیه و قانون مدنی ایران است که با هدف تأمین نیازهای مشروع زن و مرد، اما به صورت محدود و مقید به مدت معین و مهریه مشخص پیش‌بینی شده است. بر اساس ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد.

دو رکن اساسی ازدواج موقت  تعیین مدت عقد و تعیین مهریه می باشد که فقدان هر یک از این دو شرط موجب بطلان نکاح موقت می‌گردد. در کنار این شرایط اختصاصی، سایر شرایط عمومی صحت عقد نکاح دائم همچون اهلیت طرفین، قصد و رضای واقعی، فقدان موانع نکاح (مانند حرمت نسبی یا سببی، وجود عده، یا ازدواج قبلی زن)، و اجرای صحیح صیغه نیز لازم‌الرعایه است.

از حیث آثار نیز ازدواج موقت با ازدواج دائم تفاوت‌های اساسی دارد: از جمله عدم تعلق نفقه مگر در صورت شرط ضمن عقد و عدم امکان طلاق. زیرا در نکاح موقت نهادی به نام طلاق پیش‌بینی نشده و پایان رابطه زوجیت تنها از راه‌های خاصی امکان‌پذیر است.

در این مقاله به بررسی روش های پایان دادن به عقد نکاح موقت و صیغه می پردازیم.

 تبدیل عقد موقت به دائم در فرض داشتن همسر اول 

نکاح موقت تحت چه شرایطی منحل می گردد

بر اساس قانون مدنی و قواعد فقهی، ازدواج موقت ممکن است به یکی از راه‌های زیر منحل گردد:

1. انقضای مدت: با پایان یافتن مدت تعیین‌شده در عقد، رابطه زوجیت به طور قهری منحل می‌گردد و نیازی به اقدام خاصی از سوی طرفین وجود ندارد.
2. بذل مدت از سوی مرد: شوهر می‌تواند پیش از انقضای مدت، با اراده خود باقی‌مانده مدت را به زن ببخشد (بذل مدت) و عقد را خاتمه دهد. این اختیار اختصاص به مرد دارد مگر آنکه در زمان عقد، وکالت در بذل مدت به زن نیز تفویض شده باشد.
3. فسخ نکاح به علت عیوب: در صورت وجود عیوب خاص در زن یا مرد که در مواد ۱۱۲۲ و ۱۱۲۵ قانون مدنی ذکر شده است (مانند جنون، عنن، جذام، برص و …)، طرف مقابل حق فسخ نکاح را دارد. فسخ نیازمند مراجعه به دادگاه و اثبات عیب است.
4. فوت یکی از زوجین: با مرگ هر یک از زن یا مرد، عقد موقت خودبه‌خود منفسخ می‌شود.

ازدواج موقت و صیغه مرد بدون اجازه زن

نکات مهم جدا شدن و پایان دادن به عقد موقت

• ازدواج موقت یا صیغه نکاح زن و مرد برای مدت معلوم و با مهریه ی مشخص بوده که با پایان مدت رابطه ی زوجیت از بین می رود.
• ارکان اساسی ازدواج موقت تعیین مهر و مشخص نمودن مدت عقد می باشد و در صورتی که یکی از این دو وجود نداشته باشد، ازدواج موقت باطل است.
• تعیین مدت عقد و مهریه جزء شرایط اختصاصی صحت ازدواج موقت می باشد بنابراین شرایط دیگری که برای صحت نکاح موقت لازم است همانند شرایط صحت نکاح دائم می باشد. این شرایط عمومی عبارت است از اهلیت طرفین، قصد و رضای طرفین، بالغ بودن طرفین، مجرد بودن زن، عدم وجود مانع در ازدواج زن و مرد و جاری نمودن صیغه محرمیت توسط طرفین یا عاقد. تفاوت دیگری که در نکاح موقت با دائم وجود دارد در آثار عقد است؛ نفقه و ارث بری وجود ندارد با این حال در خصوص نفقه طرفین می¬ توانند در عقد شرط نفقه را لحاظ نمایند اما در صورتی که این شرط مقرر نشود تکلیفی بر گردن مرد از این بابت نخواهد بود. 
• در رابطه با راه پایان صیغه، عقد و ازدواج موقت باید گفت طلاق در عقد موقت وجود ندارد. موارد انحلال عقد موقت شامل فوت یا جنون یکی از طرفیت، انقضای مدت معین شده یا بخشش مدت باقی مانده توسط مرد، عیوب زن یا مرد که به موجب قانون حق فسخ نکاح برای طرف مقابل ایجاد می کند، می باشد.
• اثبات عیوبی که حق فسخ به زن می‌دهد (مانند عنن یا جنون شوهر) مستلزم طرح دعوا در دادگاه خانواده است.
• لازم به ذکر است که ازدواج موقت زن تنها با یک مرد امکان پذیر بوده و زن نمی تواند به صیغه ی چند مرد بطور همزمان درآید هرچند موقت باشد اما برای مرد از این نظر محدودیتی نمی باشد. 
• زایل شدن بکارت یا داشتن رابطه زناشویی، هیچ الزامی برای دوام عقد یا ازدواج دائم ایجاد نمی‌کند و زن تحت هیچ شرایطی به اجبار نمی‌تواند در نکاح باقی بماند.

 احکام و مقررات حاکم بر ازدواج موقت – صیغه

سوال: چطور می شود بدون رضایت شوهر به عقد موقت پایان داد ؟

یکی از آشنایان دختری هست 23 ساله که حدود پنج ماه قبل با پسری صیغه ی دوساله خوندن صیغه به صورت محضری نبوده ولی روحانی صیغه نامه مهر و امضا کرده و به هر دو طرف داده ایشون دو ماهی هست که درگیر هستن واسه جدا شدن و اصطلاحا پایان دادن به عقد موقت و صیغه ولی شخص مقابل زیر بار نمیره ایشون صیغه نامه رو پاره کردن.راه حل قانونی واسه این مشکل هست؟متاسفانه مشکل دیگه هم هست و اونم اینکه ایشون بخاطر دعوایی که داشتن بکارتشون آسیب دیده ولی نه به طور کامل و پزشکی که معاینه کرده گفته اگه شکایت کنن مجبور هستن عقد کنن.

پاسخ: راههای پایان عقد موقت و صیغه

♦  در پاسخ به پرسشی که طرح فرمودید و راه های جدا شدن در عقد موقت باید گفت  در عقد موقت (نکاح موقت، نکاح منقطع، متعه) یا صیغه، چیزی تحت عنوان طلاق نیست و اختیار انحلال عقد کاملا در دست مرد است که به آن اصطلاحاً ((بذل مدت)) گفته می شود.

مانند طلاق در مورد بذل مدت هم مرد می تواند به زن وکالت بدهد تا علاوه بر خود، خانم هم این حق را داشته باشد بدین معنا که اگر خانم از جانب شوهر وکالت در بذل مدت داشته باشد می تواند مدت باقیمانده را بذل کند وگرنه باید یکی از دلایلی که اختیار فسخ عقد را به او می دهد داشته باشد و یا اینکه منتظر بماند مدت عقد به پایان برسد. عیوبی که موجب حق فسخ برای زن می گردد مطابق ماده 1122 و 1125 قانون مدنی خواهد بود.
♦  به هرحال این خانم همسر آقا بودند و از بین رفتن بکارت توسط همسرشان انجام شده است و کاملا قانونی و شرعی است و این تصور که چون بکارت زایل شده حتی اگر راضی هم نباشد به زور عقدش میکنند اشتباه است. برای عقد ازدواج هیچ اجباری نمی تواند در کار باشد.

♦  اگر خانم اصرار به جدایی دارند باید با مراجعه به دادگاه تقاضای اجبار مرد به بذل مدت را بنمایند.قاضی پس از رسیدن در صورت رضایت مرد، واقعه بذل مدت را ثبت و در صورت مقاومت و عدم تمایل مرد حکم ثبت آن را صادر می نماید.

سوال: چگونه در ازدواج موقت از همسرم جدا شوم؟

سلام عذرخواهی میکنم برای جدا شدن در ازدواج موقت اگر مرد راضی به جدایی نباشد چیکار باید کرد آیا اگر از طریق دادگاه اقدام کنم قاضی به من حکم جدایی رو میده یا نه باید حتما مرد راضی باشه.

پاسخ: راه جدا شدن در ازدواج موقت

این پرسش از حساس‌ترین مسائل عملی نکاح موقت است. باید توجه داشت اصولا اختیار در بذل مدت با مرد است. بنابراین، به طور طبیعی قاضی نمی‌تواند مرد را ملزم به بخشش مدت کند مگر در شرایط خاص. مواردی که زن می‌تواند به دادگاه مراجعه کند شامل موارد زیر میباشد:

1. اثبات عیوب قانونی شوهر (مواد ۱۱۲۲ و ۱۱۲۵ ق.م).
2. جنون یا بیماری‌های خاص شوهر.
3. عسر و حرج: هرچند قانون به صراحت عسر و حرج زن را در نکاح موقت پیش‌بینی نکرده، اما رویه قضایی در برخی موارد با استناد به اصول کلی و روح قانون، حکم به اجبار شوهر در بذل مدت یا فسخ نکاح داده است.

در عمل، رویه دادگاه ها به این صورت است که اگر زن مدرکی مبنی بر وکالت در بذل مدت نداشته باشد، قاضی به صرف تمایل زن نمی‌تواند عقد را منحل کند. اما چنانچه زن دلایلی مانند عسر و حرج (آزار جسمی یا روانی، سوء‌رفتار شدید شوهر، محرومیت از حقوق اساسی) ارائه دهد، برخی محاکم با استناد به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی و قواعد فقهی «لاضرر» و «لاحرج» حکم به الزام شوهر به بذل مدت داده‌اند.

بنابراین، امکان صدور حکم جدایی وجود دارد ولی منوط به اثبات شرایط خاص و قانع شدن دادگاه است. زیرا ازدواج موقت نهادی است که به طور طبیعی با پایان مدت منحل می‌شود و در صورت نیاز به پایان زودتر، این اختیار با مرد است مگر زن از وکالت در بذل مدت برخوردار باشد یا یکی از موجبات فسخ نکاح را اثبات کند. مراجعه زن به دادگاه تنها در شرایطی مؤثر است که بتواند عیوب شوهر یا عسر و حرج خود را ثابت نماید. در غیر این صورت، باید تا پایان مدت عقد منتظر بماند.

 عدم ثبت واقعه نکاح – عقد ازدواج

مستندات قانونی – راه پایان صیغه و جدا شدن در عقد موقت

ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی
نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد.

ماده ۱۰۷۶ قانون مدنی
مدت نکاح منقطع باید کاملا معین شود.

ماده ۱۰۷۷ قانون مدنی
در نکاح منقطع احکام راجع به وراثت زن و به مهر او همان است که در باب ارث و در فصل آتی مقرر شده است.

ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی
هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد میتوان مهر قرار داد.

ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی
 در نکاح منقطع عدم مهر در عقد موجب بطلان است .

ماده ۱۰۹۶ قانون مدنی
در نکاح منقطع موت زن دراثناء مدت موجب سقوط مهر نمی شود و همچنین است اگر شوهر تا آخر مدت با او نزدیکی نکند.

ماده ۱۰۹۷ قانون مدنی
در نکاح منقطع هرگاه شوهر قبل از نزدیکی تمام مدت نکاح را ببخشد باید نصف مهر را بدهد.

ماده ۱۰۹۸ قانون مدنی
  در صورتی که عقد نکاح اعم از دائم یا منقطع باطل بوده و نزدیکی واقع نشده زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته شوهر می تواند آن را استرداد نماید.

ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی
در عقد انقطاع زن حق نفقه ندارد مگر اینکه شرط شده یا آنکه عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.

ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی
عقد نکاح به فسخ یا به طلاق یا به بذل مدت در عقد انقطاع منحل می شود.

ماده ۱۱۲۲ قانون مدنی
عیوب زیر در مرد موجب حق فسخ برای زن خواهد بود:
۱) خصاء
۲) عنن به شرط اینکه ولو یکبار عمل زناشویی را انجام نداده باشد.
۳) مقطوع بودن آلت تناسلی به اندازه ای که قادر به عمل زناشویی نباشد.

ماده ۱۱۲۵ قانون مدنی
جنون و عنن در مرد هرگاه بعد از عقد هم حادث شود موجب حق فسخ برای زن خواهد بود.

ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی
طلاق مخصوص عقد دائم است و زن منقطعه به انقضاء مدت یا بذل آن از طرف شوهر از زوجیت خارج می شود.

پاسخ داده شده توسط کارشناس حقوقی ما

راه های تماس و مشاوره با وکیل متخصص دعاوی خانواده – 88019243