قانونگذار ما در قانون مدنی هدیه دادن و هدیه گرفتن را در مواد 795 به بعد قانون مدنی تحت عنوان هبه تعریف نموده است. رد و بدل نمودن هدایای نامزدی که بین اشخاص که قصد ازدواج با هم دارند از نظر ظاهر و مقررات و شکل انجام آن بسیار شبیه به عقد هبه است اما با این وجود تفاوتهای هم هست که در اینجا به طور مختصر به موضوع استرداد و پس گرفتن هدایای نامزدی به طور خاص پرداخته می شود با ذکر این مقدمه و توضیح مختصر که وجود عین مال در زمان پس گرفتن هدیه و عدم تصرف مادی و حقوقی مهمترین وجه اشتراک برای امکان پس گرفتن هدایای نامزدی و رجوع از هبه است.
خدمات دفتر وکالت ما در زمینه دعاوی خانواده
نکات استرداد هدایا (پس گرفتن هدایای نامزدی)
- از آنجایى كه ماهیت حقوقى هدایاى قبل از عقد نكاح با هدایاى پس از عقد كه از طرف زوجین و یا بستگان به آنها داده مى شود تا حدودى متفاوت است و بیان خلاصه اى در باب هدایاى قبل از ازدواج مى تواند به روشن شدن بحث هدایاى پس از ازدواج كمك نماید، فلذا بدواً به صورت گذرا اشاره اى به وضعیت حقوقى هدایاى قبل از ازدواج خواهیم داشت، سپس ماهیت حقوقى و چگونگى استرداد هدایاى پس از ازدواج موردبررسى قرارخواهدگرفت.
- قانون مدنى صرفاً وضعیت حقوقى هدایاى قبل از عقد نكاح را روشن نموده و اشاره اى به هدایاى پس از ازدواج نكرده است بدین جهت بایستى ماهیت حقوقى آنها را، تحت سایر عناوین قانونى جست وجو نمود.
- مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنى به ترتیب چنین بیان نموده است كه: «هریك از نامزدها مى تواند درصورت به هم خوردن وصلت منظور هدایایى را كه به طرف دیگر یا ابوین او براى وصلت منظور داده است مطالبه كند اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایایى خواهدبود كه عادتاً نگاه داشته مى شود مگر اینكه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.»
«مفاد ماده قبل، از حیث رجوع به قیمت درموردى كه وصلت منظور در اثر فوت یكى ازنامزدها به هم خورد محسوس نخواهدبود.»
- بنابراین باتوجه به مواد فوق مى توان دریافت كه چنانچه قبل از عقد نكاح از طرف نامزدها یا ابوین آنها هدایایى به طرف دیگر داده شده است در تمام موارد، قابل مطالبه نیست بلكه تنها تحت شرایطى، طرف اهداكننده حق مطالبه آن هدایا را خواهدداشت.
- اما درخصوص هدایاى پس از عقد نكاح همانطور كه بیان گردید مقرراتى تحت عنوان هدایاى پس از عقد نكاح در قانون مدنى و سایر قوانین به چشم نمى خورد لكن به نظر مى رسد تقدیم هدایا از مصادیق همه است كه بدین جهت بررسى مقررات قانون مدنى راجع به هبه پرداخته تا موضوع هدایاى پس از عقد نكاح نیز روشن گردد.
- ماده ۷۹۵ قانون مدنى چنین بیان داشته است «هبه عقدى است كه به موجب آن یك نفر مالى را مجاناً به كس دیگرى تملیك مى كند تملیك كننده واهب، طرف دیگر را متهب، مالى را كه مورد هبه است عین موهوبه مى گویند.»
- ماده ۸۰۳ همان قانون بیان نموده است «بعد از قبض نیز واهب مى تواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع كند مگر درموارد ذیل:
۱- در صورتى كه متهب ، پدر یا مادر و یا اولاد واهب باشد .
۲- در صورتى كه هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد.
۳- در صورتى كه عین موهوبه از ملكیت متهب خارج شده و یا متعلق حق غیر واقع شود ، خواه قهراً مثل اینكه متهب به واسطه فلس، مهجور شود خواه اختیاراً مثل اینكه عین موهوبه به رهن داده شود .
۴- در صورتى كه در عین موهوبه تغییرى حاصل شود .
شرایط مطالبه هدایای نامزدی
۱- وصلت منظور به هم خورده و بنا نباشد ازدواج صورت گیرد. دراین صورت هدایایى كه هریك از طرفین به طرف دیگر یا ابوین او داده است قابل مطالبه و استرداد خواهد بود.
۲- این هدایا به منظور و در راستاى وصلت طرفین و نه به انگیزه دیگرى تقدیم شده باشد.
۳- چنانچه عین هدایا موجود است عین قابل مطالبه و استرداد است لكن چنانچه عین موجود نیست صرفاً قیمت هدایایى قابل مطالبه است كه عادتاً نگاه داشته مى شود مثلاً هدایایى مصرف شدنى كه با مصرف عین آن از بین مى رود از شمول این بند خارج است. هدایا از نوع البسه و عطور از این گونه اند.
۴- قیمت هدایاى نگاه داشتنى كه تلف شده اند درصورتى قابل مطالبه است كه بدون تقصیر هدیه گیرنده تلف نشده باشد.
۵- به هم خوردن وصلت به جهت فوت یكى از طرفین نباشد.
موارد قابل استرداد هدایا پس از عقد نکاح
چنانچه پس از عقد نكاح هدایایى از طرف زوجین و یا بستگان آنها به طرف دیگر تقدیم شود با توجه به ماهیت حقوقى چه تنها در موارد ذیل آن هدایا قابل مطالبه و استرداد خواهد بود :
۱- مال مورد هبه باقى بوده و از بین نرفته باشد.
به عنوان مثال چنانچه هدیه یك دستگاه وسیله نقلیه بوده كه از ناحیه زوج به زوجه هدیه شده باشد و این وسیله در اثر تصادف و یا آتش سوزى و امثال آن تلف شده باشد قابل استرداد و مطالبه نخواهد بود .
در این فرض بر خلاف هدایاى قبل از عقد كه بیان آن گذشت حتى قیمت آن نیز با وجود اینكه از نوع هدایاى ذاتاً قابل نگاه داشتن است قابل مطالبه نیست چه بر اثر تقصیر متهب تلف شده باشد چه غیر آن .
۲- در صورتى كه هبه از نوع معوض نبوده و چنانچه از نوع معوض بوده باشد عوض داده نشده باشد .
به عنوان مثال واهب شرط كند كه در قبال وسیله نقلیه اى كه هبه مى كند یك دستگاه موتوسیكلت دریافت نماید كه در این صورت چنانچه واهب وسیله نقلیه را داده باشد و موتوسیكلت را تحویل گرفته باشد واهب حق رجوع به وسیله نقلیه را نخواهد داشت.
۳- مال مورد هبه از مالكیت متهب خارج نشده باشد
به عنوان مثال چنانچه هدیه گیرنده وسیله نقلیه را فروخته باشد یا با به رهن دادن آن به دیگرى متعلق حق غیر كرده باشد واهب حق مطالبه مال مورد هبه را نخواهد داشت . همچنین است زمانى كه در مال مورد هبه تغییرى حاصل شده باشد كه از حالت اولیه آن خارج گردیده باشد.
به عنوان مثال شمش طلا تبدیل به سكه هاى طلا شده باشد كه در این حالت مال مورد هدیه را نمى توان مطالبه كرد . تبدیل مال به مال دیگر مثلاً تبدیل وسیله نقلیه اى كه هدیه شده به وسیله نقلیه دیگرى از طریق خرید و فروش نیز از این نوع است.
نمونه سوال پس گرفتن هدایای نامزدی
با سلام. مدتی است که نامزد نمودم بعد از گذشت زمانی رفتارهای نامزدم باعث شده است که نسبت به ادامه رابطه بی انگیزه و دل سرد شوم. مثلا نزدیک به دوماه است که جواب تلفن ها و پیام هایم را نمی دهد به علت همین رفتارها میخواهم نامزدی را برهم بزنم تا چه بسا از ورود مشکلات بیشتر جلوگیری نمایم، حال با توجه به این چند سوال وجود دارد، پس گرفتن هدایای نامزدی و نحوه جبران خسارت وارده به چه شکل است ؟ و این دعوا میبایست به طرفیت چه کسی باشد؟ پدر دختر یا خود دختر؟ سرویس طلا و پول ها و به طور کلی پس گرفتن هدایا به شکل است ؟ یعنی آیا باید مقوم شوند یا نیازی نیست؟ شیربهاء تقدیمی (که در بین بختیاریها مرسوم است) به پدر دختر چجوری قابل مطالبه است؟ آیا این موضوع (شیربها) باید در دادخواست جداگانه مطرح شود یا ضمن یک دادخواست؟ و به طرفیت پدر باشد یا دختر؟
پس گرفتن هدیه های نامزدی و خسارت ناشی از وعده ازدواج
در رابطه با استرداد و پس گرفتن هدایای نامزدی باید گفت وعده ی ازدواج یا نامزدی مرحله ی است که بعد از خواستگاری و قبل از عقد انجام گرفته و هدف از آن آشنایی بیشتر طرفین با یکدیگر می باشد. هدایایی که از طرف هر یک از طرفین چه در دوران نامزدی و چه پس از آن در دوران عقد به دیگری داده میشود، عرفا هبه محسوب میشوند.
ماده 1037 قانون مدنی بیان میدارد: “هر یک از نامزدها می تواند در صورت بهم خوردن وصلت منظور هدایائی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایائی خواهد بود که عادتا نگاه داشته میشود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.”
قانون مدنی در ماده ی 1035 در خصوص نامزدی بیان می دارد که وعده ی ازدواج علقه ی زوجیت ایجاد نکرده و هر یک از طرفین می تواند تا زمانی که عقد نکاح جاری نگردیده است از ادواج امتناع نماید. بنابراین برهم زدن نامزدی به موجب قانون برای هریک از طرفین پیش بینی گردیده و نیاز به دادخواست و دعوای حقوقی نخواهد داشت.
به موجب مقررات مربوط به هبه، هبه در مواردی قابل رجوع نیست.
ماده 803 قانون مدنی مقرر می دارد: بعد از قبض نیز واهب میتواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند مگر در موارد ذیل:
۱ – در صورتی که متهب پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد.
۲ – در صورتی که هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد.
۳ – در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود خواه قهراً مثل اینکه عین موهوبه برهن داده شود.
۴ – در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود.
با این حال، لازم به ذکر است که برهم زدن نامزدی توسط یکی از طرفین باید به موجب دلایل قابل قبول بوده و اگر شخصی بدون دلیل موجه نامزدی را برهم بزند، طرف مقابل با استناد به قواعد مسئولیت مدنی می تواندمطالبه ی خسارت ناشی از برهم خوردن نامزدی را برای جبران خسارت وارده ناشی از وعده ی ازدواج به طرف مقابل ارائه نماید.
از جمله دلایل قابل قبول می توان به دروغ و فریبکاری طرف مقابل اشاره نمود که تحت عنوان تدلیس در ازدواج شناخته می گردد اشاره نمود.
با این حال، اگر شخص خواهان دریافت خسارت ناشی از وعده ی ازدواج بود تنها خساراتی را می تواند مورد مطالبه قرار دهد که مربوط با هزینه های متعارف نامزدی باشد.
اطلاع از نکات استرداد، پس گرفتن و بردن جهیزیه از خانه شوهر
پاسخ به پرسش استرداد هدایای نامزدی و جبران خسرت
در پاسخ به پرسشی که مطرح فرمودید باید گفت استرداد هدایای نامزدی به موجب ماده 1037 قانون مدنی امکان پذیر می باشد.این ماده بیان می دارد که هریک از طرفین می توانند هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت داده است مطالبه نماید.
در ادامه این ماده در رابطه با ماهیت هدایا تفکیک قائل گردیده و آن ها را به دو نوع مصرفی و غیرمصرفی تقسیم نموده است و هدایای مصرفی، همانطور که از نام آن ها پیداست عادتا نگهداری نشده و مصرف می گردند.
این هدایا تنها در صورتی قابل پس گیری می باشند که عین آنها موجود باشد. هدایای مصرف نشدی از نظر ماهیت با یکبار استفاده از بین نرفته و قابل استفاده می باشند همانند طلا و جواهراتی که طرفین جهت نامزدی به یکدیگر هدیه می کنند.
این کالاها قابل پس گرفتن بوده و در صورتی که این نوع هدیه تلف شود، باید قیمت آن پرداخت گردد مگر آنکه تلف شدن هدیه بدون تقصیر نامزد اتفاق افتاده باشد.
دعوای استرداد هدایای نامزدی با ارائه دادخواست استرداد هدایای نامزدی به طرفیت طرف مقابل و در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد.
مستندات قانونی – استرداد هدایای نامزدی
ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی
وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی‌‌کند اگرچه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده پرداخته شده باشد بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده میتواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده یا از جهت صرف امتناع از وصلت مطالبه خسارتی نماید.
ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی
هر یک از نامزدها می تواند در صورت بهم خوردن وصلت منظور هدایائی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایائی خواهد بود که عادتا نگاه داشته میشود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.
ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی
مفاد ماده قبل از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها بهم بخورد مجری نخواهد بود.
پاسخ داده شده توسط کارشناس حقوقی ما
مشاوره با وکیل متخصص دعاوی خانواده در تهران
