پدرم سال گذشته به رحمت خدا رفت و از بین ۴ آپارتمان موجود، سند ۲ آپارتمان به نام مادرم، ۱ آپارتمان به نام پدر و آپارتمان دیگر نیز به صورت ۳ دُنگ ۳ دُنگ بین پدر و مادرم بود. در حدود ۲ ماه قبل مادرم با عنوان کردن بحث انحصار ورثه و نیاز به مشخص شدن و پرداخت مالیات بر ارث، کارت ملی و شناسنامه کلیه وراث را در اختیار گرفته و شنیده‌ها حاکی از آن است که ایشان با در دست داشتن مدارک کلیه وراث، سند املاکی که به نام پدرم و املاکی که اشتراکی با پدرم داشتند را به نام خودشان زده‌اند. آیا ایشان به لحاظ قانونی می‌توانند بدون حضور فیزیکی و رضایت کلیه وراث و فقط با در دست داشتن کارت ملی و شناسنامه وراث دست به چنین کاری بزنند؟
وکیل برای گرفتن و مطالبه سهم ارث
بررسی حقوقی موضوع انتقال ارث فرزندان به خود توسط مادر
فوت یکی از والدین همواره با پیچیدگی‌های حقوقی و مالی همراه است، به ویژه هنگامی که دارایی‌ها متعدد بوده و مالکیت آنها به شکل ترکیبی یا اشتراکی باشد. سوالی که اخیراً مطرح شده است، مربوط به امکان انتقال سهم ارث فرزندان توسط مادر بدون حضور و رضایت وراث دیگر می‌باشد. در این مقاله، با بررسی قوانین و مقررات مربوط به ارث، فرآیند قانونی تقسیم ماترک و مسئولیت‌های احتمالی اقدام غیرقانونی، پاسخ علمی و کاربردی ارائه می‌شود.
۱. ماهیت و روش های انتقال ارث
پس از فوت هر شخص، دارایی‌ها و اموال او طبق قانون به وراث منتقل می‌شود. این انتقال به‌صورت خودکار و قانونی صورت می‌گیرد، ولی برای ثبت رسمی و تصرف قانونی در اموال متوفی نیاز به طی کردن مراحل مشخص است. وراث قانونی شامل فرزندان، همسر، والدین و در برخی موارد اقوام نزدیک می‌شوند. هر یک از وراث طبق سهم الارث تعیین شده در قانون مدنی سهم مشخصی دارند که بدون حکم قانونی، هیچ فردی نمی‌تواند آن را تغییر دهد یا تصرف نماید .
ضمن اینکه برای انتقال مالکیت رسمی اموال از متوفی به وراث، سه اقدام اساسی لازم است:
- صدور گواهی انحصار وراثت: این گواهی توسط دادگاه صادر می‌شود و مشخص می‌کند که چه کسانی ورثه قانونی متوفی هستند و سهم هر یک چقدر است.
- پرداخت مالیات بر ارث: طبق قانون، وراث موظف هستند مالیات متعلقه را پرداخت کنند تا امکان انتقال رسمی سند املاک فراهم شود.
- حضور و رضایت وراث: برای هرگونه انتقال سهم ارث، رضایت وراث الزامی است، مگر اینکه انتقال طبق وکالت رسمی، وصیت قانونی یا حکم دادگاه انجام شود.
در نتیجه، مالکیت رسمی و قانونی هر یک از وراث محفوظ است و هیچ فردی بدون رعایت این سه شرط نمی‌تواند اموال مشترک را به نام خود یا دیگری ثبت کند.
محاسبه میزان سهم ارث هر یک از ورثه
2. آیا انتقال ارث بدون وکالت نامه و رضایت وراث امکان‌پذیر است؟
مطابق قانون مدنی ایران، هر فرد برای تصرف حقوقی در اموال دیگران باید دارای سمت قانونی یا وکالت رسمی باشد. بنابراین، اگر مادری بدون داشتن وکالت یا حکم دادگاه اقدام به انتقال اموال فرزندان یا سهم سایر وراث کند، این اقدام غیرقانونی و باطل است.
در عمل، انتقال سهم ارث از طریق وکالتنامه رسمی و معتبر امکان‌پذیر است. وکالتنامه سندی است که به یکی از وراث یا شخص ثالث اجازه می‌دهد به نمایندگی از سایر وراث اقدام به فروش، انتقال یا تنظیم سند رسمی کند و بدون وکالت رسمی، هیچ فردی نمی‌تواند سهم سایر وراث را منتقل کند، حتی اگر کارت ملی و شناسنامه آنها در اختیار داشته باشد. این موضوع به این دلیل است که هر وراث مالک بخشی از ماترک است و تصرف یا انتقال بدون رضایت او خلاف قانون است.
استثناهایی که ممکن است انتقال بدون رضایت وراث مجاز باشد، شامل مواردی است که وصیت قانونی، حکم دادگاه یا تنظیم سند به نفع تمامی وراث باشد، که در پرسش مطروحه صدق نمی‌کند.
میزان ارث فرزندان از پدر و مادر
3.شرایط قانونی انتقال سهم الارث
برای اینکه انتقال سهم ارث قانونی و معتبر باشد، وراث باید مراحل زیر را رعایت کنند و بدون رعایت این مراحل، هر سندی که صادر شود، از نظر قانونی باطل و غیرقابل استناد است و وراث می‌توانند با طرح دعوی، ابطال سند را از دادگاه درخواست کنند.
- صدور گواهی انحصار وراثت: بدون این گواهی، دفاتر اسناد رسمی حق انتقال اموال را ندارند. گواهی انحصار وراثت مشخص می‌کند چه کسانی ورثه قانونی هستند و سهم هر کدام چقدر است.
- پرداخت مالیات بر ارث: وراث باید مالیات بر ارث مربوط به سهم خود را پرداخت کنند. بدون پرداخت این مالیات، انتقال رسمی سند ممنوع است.
- رضایت و حضور وراث: برای انتقال سهم هر یک از وراث، حضور و رضایت آنان لازم است. این رضایت می‌تواند به صورت حضوری یا از طریق وکالتنامه رسمی ارائه شود.
- تنظیم سند رسمی انتقال در دفتر اسناد رسمی: پس از طی مراحل فوق، سند رسمی انتقال سهم ارث باید در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شود.
۴. ضمانت اجرای اقدامات و انتقال غیرقانونی ارث
اگر مادری بدون رعایت مراحل قانونی و بدون وکالت رسمی اقدام به انتقال سهم ارث فرزندان کند، ممکن است با مشکلات و مسئولیت‌های حقوقی و کیفری متعددی مواجه شود. ازجمله اینکه وراث می‌توانند به دادگاه مراجعه کرده و با ارائه مدارک، ابطال سند انتقال غیرقانونی را درخواست کنند. ضمن اینکه اگر سند یا مدارک ارائه شده ناقص یا جعلی باشد، فرد مسئولیت کیفری دارد و طبق قانون مجازات خواهد شد. این موارد نشان می‌دهد که انتقال غیرقانونی سهم ارث، مستقیماً خلاف مقررات قانونی و حقوقی ایران است و می‌تواند عواقب جدی داشته باشد.
برای محافظت از حقوق وراث و جلوگیری از انتقال غیرقانونی اموال، اقدامات زیر توصیه می‌شود ابتدا نسبت به اخذ گواهی انحصار وراثت اقدام نموده و سپش با تهیه و ارائه مدارک لازم: شامل شناسنامه و کارت ملی وراث، اسناد مالکیت پیشین و گواهی انحصار وراثت تقاضای تقسیم ترکه را بنماییدتا پس از صدور حکم تقسیم ترکه، اموال به نسبت سهم هر وارث تقسیم شده و به وی منتقل گردد. در این پروسه با توجه به استعلامی که دادگاه از اداره ثبت اسناد نیز می گیرد، مشخص می کند که مالک رسمی ملک در حال حاضر چه کسی می باشد و چنانچه به موجب پاسخ استعلام ثبت مشخص گردید ملک به شخص دیگری منتقل شده است می توان اقدام قانونی لازم را به عمل آورد.
پاسخ به پرسش انتقال ارث توسط مادر بدون رضایت فرزند
در پاسخ به پرسش مطرح شده باید گفت صرف در اختیار داشتن کارت ملی و شناسنامه وراث حق قانونی برای انتقال سهم ارث ایجاد نمی‌کند و انتقال سهم ارث بدون وکالت رسمی، رضایت وراث یا حکم دادگاه، غیرقانونی است.در عمل، دفاتر اسناد رسمی نیز بدون ارائه مدارک کامل، گواهی انحصار وراثت، پرداخت مالیات و رضایت وراث(چه به صورت مستقیم و چه به موجب وکالتنامه اعطایی به سایر اشخاص)، اقدام به صدور سند جدید نمی‌کنند. اگر مواردی خلاف این مشاهده شود، احتمال وجود تخلف یا جعل اسناد مطرح است که قابل پیگیری قانونی می‌باشد.
پس صرف در اختیار داشتن کارت ملی و شناسنامه وراث، دلیل رضایت ورثه مبنی انتقال نخواهد بود کمااینکه اصلا چنین انتقالی بدون مدارکی که ذکر کردیم ممکن نیست و اقدامات غیرقانونی ممکن است علاوه بر ابطال سند، مسئولیت کیفری برای فرد خاطی ایجاد کند،بنابراین مادر نمی‌تواند فقط با داشتن کارت ملی و شناسنامه وراث، سهم الارث فرزندان را به خود یا شخص دیگری منتقل نماید.
توصیه می‌شود برای جلوگیری از تضییع حقوق خود و به جهت پیچیدگی‌های حقوقی این موضوع، حتماً از مشاوره وکلای متخصص در امور ارث و تقسیم ماترک استفاده شود. دفتر حقوقی «دادگران حامی» با تجربه در امور ارث و تقسیم اموال، آماده ارائه خدمات مشاوره و پیگیری قضایی برای حفظ حقوق وراث می باشد.
